Baladak
BALADAK
Bladak kanturako eta dantzarako erabiltzen zen, errezitatzeko zen pieza lirikoa izendatzeko. Hiru mota daude neurtzeko: Zortziko neurtitzeko estrofak (ababbcbc), lau neurtitzako estrofak (bcbc) eta hamar neurtitzeko estrofak ahapaldiak bost edo zazpi neurtitzeko igorteak daude.
Lehen gai erlijiosoak jorratzen ziren orain ordea amodioazkoak. Forma bat baino gehiagoko generoa da Balada.
Euskal literaturan, herri-balada generoari erromantze eta kontapoesia ere esan nahi dute. Hauek izaera naratibokoen genero poetikoa baitute. Narratibotasunaren ezaugarriak: kontakizuneko gertakarien logika eta denboraren arabereako bilakaera dute, ekintza unitate edo sekuentzitan banaturik egotea kontakizuna eta pertsonaia eta jarduleen artean eratutako harremanak aldatzea.
Olerki-genero honek iraupena du. Onarpen betea du Erdi Arotik XVIII mendera arte baina, bigarren mailako estimua izan zuen XVIII mendetik aurrera. Antonio Ciden iritziz (1985) XVX. mende hasieran Iparraldean “junglari berri” bat garatu izana eta zenbait balada frantses euskaraz moldatu izana. Frantsesen ereduak nahiko gertutik jarraitzen zituzten.
BALADAK ETA KANTU NARRATIBOA
Baladak kantu narratibo laburrak ere badira. Ezaugarri berezi batzuk dituzte generoetatik bereizten dituztenak.Orokorrean Balada literatura terminologian erabiltzen da. Europako corpusarekin zerikusi arinagao zuten: gaietan, irudietan eta literatura baliabidetan batez ere. Iparraldeko baladan multzo ugari daude.
Bladak kanturako eta dantzarako erabiltzen zen, errezitatzeko zen pieza lirikoa izendatzeko. Hiru mota daude neurtzeko: Zortziko neurtitzeko estrofak (ababbcbc), lau neurtitzako estrofak (bcbc) eta hamar neurtitzeko estrofak ahapaldiak bost edo zazpi neurtitzeko igorteak daude.
Lehen gai erlijiosoak jorratzen ziren orain ordea amodioazkoak. Forma bat baino gehiagoko generoa da Balada.
Euskal literaturan, herri-balada generoari erromantze eta kontapoesia ere esan nahi dute. Hauek izaera naratibokoen genero poetikoa baitute. Narratibotasunaren ezaugarriak: kontakizuneko gertakarien logika eta denboraren arabereako bilakaera dute, ekintza unitate edo sekuentzitan banaturik egotea kontakizuna eta pertsonaia eta jarduleen artean eratutako harremanak aldatzea.
Olerki-genero honek iraupena du. Onarpen betea du Erdi Arotik XVIII mendera arte baina, bigarren mailako estimua izan zuen XVIII mendetik aurrera. Antonio Ciden iritziz (1985) XVX. mende hasieran Iparraldean “junglari berri” bat garatu izana eta zenbait balada frantses euskaraz moldatu izana. Frantsesen ereduak nahiko gertutik jarraitzen zituzten.
BALADAK ETA KANTU NARRATIBOA
Baladak kantu narratibo laburrak ere badira. Ezaugarri berezi batzuk dituzte generoetatik bereizten dituztenak.Orokorrean Balada literatura terminologian erabiltzen da. Europako corpusarekin zerikusi arinagao zuten: gaietan, irudietan eta literatura baliabidetan batez ere. Iparraldeko baladan multzo ugari daude.
POESIA
POESIAREN SORRERA
1 Poesia hitza
1.1 Latinetik dator “poesis”
1.2 “Poesis” greziatik dator
1.3 Esanahia “sortu, egin”
2 Antzinako Grezia
2.1 Bizitza publikoan egiten ziren jaialdiak
2.1.1 Musika
2.1.2 Dantza
2.1.3 Poesia
2.2 Lirika garai hartan garrantzi handiko generoa
3 Erdi Aroa
3.1 Olerkaritza bide berriak urratzen hasi
3.2 XIII. mendetik XVII. mendera genero lirikoak indar handia hartu Europan
4 XX.mendea
4.1 Abangoardiako mugimendu guztiak sortu
4.1.1 Olerkaritzan berebiziko eragina
OLERKIEN EZAUGARRIAK
1 Eragilearen kezkak, sentimenduak, bizi-esperientzia agertu
1.1 Adierazi, bere ikuspegi pertsonaletik
1.1.1 Kanpo errealitatea
1.2 Subjektiboa
2 Askotan literatur baliabideak erabili
2.1 Hizkuntza era berezian baliatuz edertasuna lortu
2.2 Oso garrantzitsua nola adierazten diren erritmoa sortzeko
2.2.1 Errepikapena
2.2.2 Anaforak
2.2.3 Paralelismoa
3 Erritmoaren garrantzia
3.1 Ez da den jarraian esaten edo irakurtzen
3.2 Bi baliabide:
3.2.1 Neurria:
3.2.1.1 Neurri zehatzean XX. mendera arte
3.2.1.2 Neurri librean XX. mendetik aurrera
3.2.2 Errima: lerroen bukaeran antzeko hotsak errepikatzea
4 Euskaraz sarri erabiltzen diren neurriak
4.1 Zortziko txikia: zortzi lerro ditu 7/6 silabakoak tartekatuz, errima lerro bakoitietan
4.2 Zortziko handia: zortziko txikiaren eskemak jarraitu, baina 10/6 silabako lerroak
4.3 Hamarreko txikia: hamar lerro ditu 7/6 silabakoak tartekatuz, lerro bakoitietan errima
4.4 Hamarreko handia: hamarreko txikiaren eskema jarraitu, baina 10/8 lerroko silabak
5 Badira beste neurri batzuk (koplak)
5.1 Kopla txikia: lau lerro 7/6 silabakakoak tartekatuz, errima leero bakoitietan
5.2 Kopla handia: lau lerro 10/8 silabakoak tartekatuz, errima lerro bikoitietan
6 XX mendeko poetak bertsolaritzako moldeetatik urrundu
6.1 Poema libreak
6.1.1 Neurria ez
6.1.2 Errima ez
6.1.3 nahi bezala jokatzen dute errimarekin
6.2 Errimak sortu
6.2.1 Errepikapenak
6.2.2 Anaforak
6.2.3 Paralelismoa
LEHEN EUSKAL OLERKIA
1 1545. urtean argitaratu lehen euskal liburua
1.1 Linguae vasconum primitiae
1.2 Bernart Etxeparek idatzi (apaiza)
1.2.1 Olerki modernoak eta ausartak
1.2.2 Era askotako gaiak:
1.2.2.1 Erlijiosoak
1.2.2.2 Amodiozkoak
1.2.2.3 Emakumeekiko maitasun
1.2.2.4 Autobiografia
1.2.2.5 Euskararen goraipamenak
1 Poesia hitza
1.1 Latinetik dator “poesis”
1.2 “Poesis” greziatik dator
1.3 Esanahia “sortu, egin”
2 Antzinako Grezia
2.1 Bizitza publikoan egiten ziren jaialdiak
2.1.1 Musika
2.1.2 Dantza
2.1.3 Poesia
2.2 Lirika garai hartan garrantzi handiko generoa
3 Erdi Aroa
3.1 Olerkaritza bide berriak urratzen hasi
3.2 XIII. mendetik XVII. mendera genero lirikoak indar handia hartu Europan
4 XX.mendea
4.1 Abangoardiako mugimendu guztiak sortu
4.1.1 Olerkaritzan berebiziko eragina
OLERKIEN EZAUGARRIAK
1 Eragilearen kezkak, sentimenduak, bizi-esperientzia agertu
1.1 Adierazi, bere ikuspegi pertsonaletik
1.1.1 Kanpo errealitatea
1.2 Subjektiboa
2 Askotan literatur baliabideak erabili
2.1 Hizkuntza era berezian baliatuz edertasuna lortu
2.2 Oso garrantzitsua nola adierazten diren erritmoa sortzeko
2.2.1 Errepikapena
2.2.2 Anaforak
2.2.3 Paralelismoa
3 Erritmoaren garrantzia
3.1 Ez da den jarraian esaten edo irakurtzen
3.2 Bi baliabide:
3.2.1 Neurria:
3.2.1.1 Neurri zehatzean XX. mendera arte
3.2.1.2 Neurri librean XX. mendetik aurrera
3.2.2 Errima: lerroen bukaeran antzeko hotsak errepikatzea
4 Euskaraz sarri erabiltzen diren neurriak
4.1 Zortziko txikia: zortzi lerro ditu 7/6 silabakoak tartekatuz, errima lerro bakoitietan
4.2 Zortziko handia: zortziko txikiaren eskemak jarraitu, baina 10/6 silabako lerroak
4.3 Hamarreko txikia: hamar lerro ditu 7/6 silabakoak tartekatuz, lerro bakoitietan errima
4.4 Hamarreko handia: hamarreko txikiaren eskema jarraitu, baina 10/8 lerroko silabak
5 Badira beste neurri batzuk (koplak)
5.1 Kopla txikia: lau lerro 7/6 silabakakoak tartekatuz, errima leero bakoitietan
5.2 Kopla handia: lau lerro 10/8 silabakoak tartekatuz, errima lerro bikoitietan
6 XX mendeko poetak bertsolaritzako moldeetatik urrundu
6.1 Poema libreak
6.1.1 Neurria ez
6.1.2 Errima ez
6.1.3 nahi bezala jokatzen dute errimarekin
6.2 Errimak sortu
6.2.1 Errepikapenak
6.2.2 Anaforak
6.2.3 Paralelismoa
LEHEN EUSKAL OLERKIA
1 1545. urtean argitaratu lehen euskal liburua
1.1 Linguae vasconum primitiae
1.2 Bernart Etxeparek idatzi (apaiza)
1.2.1 Olerki modernoak eta ausartak
1.2.2 Era askotako gaiak:
1.2.2.1 Erlijiosoak
1.2.2.2 Amodiozkoak
1.2.2.3 Emakumeekiko maitasun
1.2.2.4 Autobiografia
1.2.2.5 Euskararen goraipamenak
poema
Zure zati bat izango banintz,
Zure pentsamendua izatea aukeratuko nuke, Zure garunean jaitzen delako, Zure gorputzetik irteten direlako, Zure barruan bizi direlako, Zure barruan hiltzen direlako. Zure zati bat izango banintz, Zure begiak izatea aukeratuko nuke, Zure ikuspenean jaitzen delako, Zure ninietataik jaiotzen delako, Zure pupiletan bizi direlako, Zure keinuan hiltzen direlako. Zure ati bat izango banintz, Zure bihotza izatea aukeratuko nuke, Zure gorputz osoan jaiotzen delako, Zure sentimendu guztietatik irteten delako, Zure barnean bizi delako, Zure barruan nahiz kanpoan hiltzen delako. Jadanik gure artekoa bukatuta dago, Gure sentimenduak apurtu egin dira, Gure bihotzeko zati bat guztiz apurtu da, Gure bizitza elkarrekin partekatzea utzi dugu, Orain gure maitasuna berrean tristira partekatzen dugu, Gure sentimenduak tristeak direlako momentu honetan. Orain ez daukat ezertarako gogorik, Goibel nago gertatu den guztiagatik, Bakarrik egoteko gogoak ditut, Etxean geratzeko ezer ere ez egin gabe, Apur bat gertatu denez pentsatzeko, Buelta emateko denari. Berriz ere dena ondo dago, Pozik, alai, irrifartsu egunero, Nahiz eta pasatakoa pasata egon, Berriz ere maitasuna aurkitzeko denbora asko dago, Baita ere dena mantsoago joateko, Berriz ere gauza hauek ez gertatzeko. ALEGIAK |
ALEGIA
1 Animaliak protagonista diren istoria laburrak
1.1 Ikaskizun moral bat
1.2 Prosan edo bertsotan
2 Alegilari famatuak
2.1 Mundu greko eta latinoko ordezkariak
2.1.1 Eposo
2.1.2 Fedro
2.2 Denbora eta espazioan hurbilago
2.2.1 La Fontaine
2.2.2 Samaniego
3 Alegia asko euskarara itzuli edo egokitu dira
3.1 Juan Antonio eta Bizenta Mogel (XIX. mendea)
3.2 Artxu (XIX. mendea)
3.3 iturriaga (XIX. mendea)
3.4 Oxobi (XX. mendea)
4 Egitura erraza eta hizkuntza zailtasunik gabe
4.1Itzulpen bidez hizkuntzak ikasteko
5 “Irakatsi atsegin emanez”
5.1 Irakatsi eta plazer eman
5.2 Entretenitu eta gogoeta bultzatu
BIZENTA MOGEL ELGEZABAL
1 Azkoitian jaio 1782an
2 Bere osaba Juan Antonio apaiz idazleak latina irakatsi eta idaztera animatu
3 Irakasle ibili Adiskideen Elkartean
4 Eleuterio Basozabalekin ezkondu zen eta Abandon hil 1854an
5 Euskaraz idatzi zuen lehen emakumea
5.1 Ipuin onac (1804)
5.2 Gabonetaco cantia Bizkaitar guztientzat (1819)
5.3 Espaiña-ko Goltzai-buruaren Artzai idazkia (1820) euskeratu
5.4 Ulibarri arabarraren testuak orrazten ere lagundu
6 Ipuin onac liburua Esopoaren berrogeita hamar alegiaren itzulpena
6.1 Hitz lauz, amaieran osabaren beste 8 alegia, neurtitzetan emana
ESOPOREN ALEGIAK
1 Ahoz kontatzen ziren jatorriz
2 Idatziak Grezia eta Erroman agertu, K.A. 500 urte inguruan
3 Esopo K.A. VI. mendeko ipuinlari grekoa
3.1 Haren alegiak V. mendez geroztik ezagunak
3.2 Europako hizkuntza askotara itzuli
4 Animaliak protagonistak, animalia gizartiartuak eta pasadizo moral eta satirikoak osatzen
1 Animaliak protagonista diren istoria laburrak
1.1 Ikaskizun moral bat
1.2 Prosan edo bertsotan
2 Alegilari famatuak
2.1 Mundu greko eta latinoko ordezkariak
2.1.1 Eposo
2.1.2 Fedro
2.2 Denbora eta espazioan hurbilago
2.2.1 La Fontaine
2.2.2 Samaniego
3 Alegia asko euskarara itzuli edo egokitu dira
3.1 Juan Antonio eta Bizenta Mogel (XIX. mendea)
3.2 Artxu (XIX. mendea)
3.3 iturriaga (XIX. mendea)
3.4 Oxobi (XX. mendea)
4 Egitura erraza eta hizkuntza zailtasunik gabe
4.1Itzulpen bidez hizkuntzak ikasteko
5 “Irakatsi atsegin emanez”
5.1 Irakatsi eta plazer eman
5.2 Entretenitu eta gogoeta bultzatu
BIZENTA MOGEL ELGEZABAL
1 Azkoitian jaio 1782an
2 Bere osaba Juan Antonio apaiz idazleak latina irakatsi eta idaztera animatu
3 Irakasle ibili Adiskideen Elkartean
4 Eleuterio Basozabalekin ezkondu zen eta Abandon hil 1854an
5 Euskaraz idatzi zuen lehen emakumea
5.1 Ipuin onac (1804)
5.2 Gabonetaco cantia Bizkaitar guztientzat (1819)
5.3 Espaiña-ko Goltzai-buruaren Artzai idazkia (1820) euskeratu
5.4 Ulibarri arabarraren testuak orrazten ere lagundu
6 Ipuin onac liburua Esopoaren berrogeita hamar alegiaren itzulpena
6.1 Hitz lauz, amaieran osabaren beste 8 alegia, neurtitzetan emana
ESOPOREN ALEGIAK
1 Ahoz kontatzen ziren jatorriz
2 Idatziak Grezia eta Erroman agertu, K.A. 500 urte inguruan
3 Esopo K.A. VI. mendeko ipuinlari grekoa
3.1 Haren alegiak V. mendez geroztik ezagunak
3.2 Europako hizkuntza askotara itzuli
4 Animaliak protagonistak, animalia gizartiartuak eta pasadizo moral eta satirikoak osatzen
ARGUDIO TESTUA
Gaur egun, telebistako iragarki askotan agertzen dira inolako loturarik gabe arropa gutxirekin edo neurri “ perfektuan” emakume eta gizonezko asko kotxeak, altzairuak edo dena delakoa saltzen. Nork erabaki du zein diren eredu estetiko perfektuak? Eta neurri horietan sartzen ez diren pertsonak zer?
Ni ez nago bat ere ados neurrien diktadura edo moden diktadura parte hartzeko aukeratzen dituzten gizon eta emakume “perfektuekin”, besteak ere badute beraien aukera ez beraiek bakarrik.
Iragarkietarako aukeratzen dituzten gizon eta emakume guztiak argalak,gorpuzkera politekoa, azala zaindua, granorik gabe… izan behar dute. Baina “ perfektuak” diren pertsona horiek perfektua mantentzeko, nik uste dut oso zorrotzak izan behar direla bere gorpuzkerarekin, adibidez, anuntzio batean parte hartu nahi baduzu eta 65kg baino gehiago badituzu, gorpuzkera beraiek nahi dutena bezalakoa ez bada, parte hartzen ez uztea gaizki iruditzen zait, denak beraien eskubideetan daudelako.
Beste alde batetik, oso argala egotea ere ez da ona zure osasunerako, azkenean horrek zure gorputzari gaixotasunak eragin ditzake, adibidez, zuk normalki 65kg pisatzen badituzu eta jadanik argala bazaude, iragarkikoek esatean lodia zaudela eta pertsona argalago baten bila dabiltzala, azkenean pertsona horrek obsesio edo trauma bat eduki dezake bere pisuarekin eta buru belarri jarri pisua galtzen, hori askenean gaixotasun bat da anorexia izenekoa eta zure gorputzari ez dio ezer onik egiten, kontrakoa baizik.
Gizonezkoekin ere berdina gertatu daiteke baina nik kasu gehiago ezagutzen ditut emakumezkoak, gainera uste dut zorrotzagoak direla emakumeekin, baina gizonezkoetan berdin-berdin gerta daiteke emakume batzuei gertatzen zaien berdina edo antzekoa .
Azkenik, honekin esan nahi dudana da, ez zaidala ondo iruditzen iragarki guztietan gizon eta emakume “perfektua” erabiltzeaz gain munduan pertsona asko daude “perfektu” hitz horren barruan sartzen ez direnak eta besteak bezalako eskubide berdinak dituzte iragarki batean parte hartzeko inor gutxietsi gabe eta mespretxatu gabe.
Ni ez nago bat ere ados neurrien diktadura edo moden diktadura parte hartzeko aukeratzen dituzten gizon eta emakume “perfektuekin”, besteak ere badute beraien aukera ez beraiek bakarrik.
Iragarkietarako aukeratzen dituzten gizon eta emakume guztiak argalak,gorpuzkera politekoa, azala zaindua, granorik gabe… izan behar dute. Baina “ perfektuak” diren pertsona horiek perfektua mantentzeko, nik uste dut oso zorrotzak izan behar direla bere gorpuzkerarekin, adibidez, anuntzio batean parte hartu nahi baduzu eta 65kg baino gehiago badituzu, gorpuzkera beraiek nahi dutena bezalakoa ez bada, parte hartzen ez uztea gaizki iruditzen zait, denak beraien eskubideetan daudelako.
Beste alde batetik, oso argala egotea ere ez da ona zure osasunerako, azkenean horrek zure gorputzari gaixotasunak eragin ditzake, adibidez, zuk normalki 65kg pisatzen badituzu eta jadanik argala bazaude, iragarkikoek esatean lodia zaudela eta pertsona argalago baten bila dabiltzala, azkenean pertsona horrek obsesio edo trauma bat eduki dezake bere pisuarekin eta buru belarri jarri pisua galtzen, hori askenean gaixotasun bat da anorexia izenekoa eta zure gorputzari ez dio ezer onik egiten, kontrakoa baizik.
Gizonezkoekin ere berdina gertatu daiteke baina nik kasu gehiago ezagutzen ditut emakumezkoak, gainera uste dut zorrotzagoak direla emakumeekin, baina gizonezkoetan berdin-berdin gerta daiteke emakume batzuei gertatzen zaien berdina edo antzekoa .
Azkenik, honekin esan nahi dudana da, ez zaidala ondo iruditzen iragarki guztietan gizon eta emakume “perfektua” erabiltzeaz gain munduan pertsona asko daude “perfektu” hitz horren barruan sartzen ez direnak eta besteak bezalako eskubide berdinak dituzte iragarki batean parte hartzeko inor gutxietsi gabe eta mespretxatu gabe.
alegiak
ALEGIAK
Alegiak animaliak protagonista diren historia laburrak dira. Prosa edo bertsoa idazten dira eta ikaskizun moral bat azaltzen dute.
Alegigile famatuena bi multzo desberdinetan sailkatzen dira. Multzo horietako bat mundu greko eta latineko ordezkariak direnak: Esopo eta Fedro. Beste aldetik daude denbora eta espazioan hurbilago daudenak: La Fontaine eta Sanmaniego dira.
Alegia asko gaur egun euskarara itzulita edo egokituta daude.
Egitura erraza eta hizkuntza zailtasunik gabe izaten dira normalean, itzulpenak egiten dituzte hizkuntza desberdin gehiago ikasteko, latinetik euskarara pasatzea adibidez. Alegiak irakatsi egiten dute atsegina emanez eta baita plazerra, gauza hauek entretenitu egiten dute eta baita gogoeta edo gehiago pentsatzea bultzatu.
ESOPOREN ALEGIAK
Alegien sorrera izan zen Esopo. Alegia hauek batez ere ahoz kontatzen ziren eta idatziak Grezian eta Erroman agertu ziren, K.A 500 urte inguruan.
Esopo K.A VI. mendetko ipuinlari grekoa izan zen eta haren alegiak V. mendetik aurrera hasi ziren ezagunak izaten eta arrakasta nahiko handia izaten. Horregatik Europako hizkuntza askotara itzuli ziren, jende gehiagok irakurri ahal izateko.
Esoporen alegietan animaliak izaten ziren protagonistak, animalia gizatiartuak izaten ziren eta pasadizo moral eta satirikoak osatzen zuten.
BIZENTA MOGEL ELGEZABAL
Alegiak idatzi zituen lehen emakumea izan zen,Azkoitian jaio zen,1782an. Bere osaba Juan Antonio apaiz idazleak latina irakasten zuen eta azkenean alegiak idaztera animatu zen. Irakasle ibili zen Adiskideen Elkartean, asko gustatzen baitzitzaion beste pertsona batzuei irakastea. Eleuterio Basozabalekin ezkondu zen eta Abandon hil zen 1854an.
Euskaraz idatzi zuen lehen emakumea izan zen eta hauek ziren idatzi zituen alegiak: Ipuin onac(1804), Gabonetaco cantia Bizkaitar guztientzat (1819), Espaia-ko Gotzai-buruaren Artzai idazkia (1820) eta urte horretan bertan euskaratu zuten eta Ulibarri arabarraren testuak orrazten ere lagundu zuen.
Ipuin onac liburua Esoporen 50alegiaren itzulpena egin zuen eta hitz lauz,amaieran osabaren beste 8 alegia jarri zituen eta neurtitzetan eman zuen.
Alegiak animaliak protagonista diren historia laburrak dira. Prosa edo bertsoa idazten dira eta ikaskizun moral bat azaltzen dute.
Alegigile famatuena bi multzo desberdinetan sailkatzen dira. Multzo horietako bat mundu greko eta latineko ordezkariak direnak: Esopo eta Fedro. Beste aldetik daude denbora eta espazioan hurbilago daudenak: La Fontaine eta Sanmaniego dira.
Alegia asko gaur egun euskarara itzulita edo egokituta daude.
Egitura erraza eta hizkuntza zailtasunik gabe izaten dira normalean, itzulpenak egiten dituzte hizkuntza desberdin gehiago ikasteko, latinetik euskarara pasatzea adibidez. Alegiak irakatsi egiten dute atsegina emanez eta baita plazerra, gauza hauek entretenitu egiten dute eta baita gogoeta edo gehiago pentsatzea bultzatu.
ESOPOREN ALEGIAK
Alegien sorrera izan zen Esopo. Alegia hauek batez ere ahoz kontatzen ziren eta idatziak Grezian eta Erroman agertu ziren, K.A 500 urte inguruan.
Esopo K.A VI. mendetko ipuinlari grekoa izan zen eta haren alegiak V. mendetik aurrera hasi ziren ezagunak izaten eta arrakasta nahiko handia izaten. Horregatik Europako hizkuntza askotara itzuli ziren, jende gehiagok irakurri ahal izateko.
Esoporen alegietan animaliak izaten ziren protagonistak, animalia gizatiartuak izaten ziren eta pasadizo moral eta satirikoak osatzen zuten.
BIZENTA MOGEL ELGEZABAL
Alegiak idatzi zituen lehen emakumea izan zen,Azkoitian jaio zen,1782an. Bere osaba Juan Antonio apaiz idazleak latina irakasten zuen eta azkenean alegiak idaztera animatu zen. Irakasle ibili zen Adiskideen Elkartean, asko gustatzen baitzitzaion beste pertsona batzuei irakastea. Eleuterio Basozabalekin ezkondu zen eta Abandon hil zen 1854an.
Euskaraz idatzi zuen lehen emakumea izan zen eta hauek ziren idatzi zituen alegiak: Ipuin onac(1804), Gabonetaco cantia Bizkaitar guztientzat (1819), Espaia-ko Gotzai-buruaren Artzai idazkia (1820) eta urte horretan bertan euskaratu zuten eta Ulibarri arabarraren testuak orrazten ere lagundu zuen.
Ipuin onac liburua Esoporen 50alegiaren itzulpena egin zuen eta hitz lauz,amaieran osabaren beste 8 alegia jarri zituen eta neurtitzetan eman zuen.
erbia eta dortoka
Alegiak animaliak protagonistak diren historia laburrak dira eta alegiak irakurtzeko beti zeozer irakatsi dituzte. Alegiak V.mendekoak dira eta Euskal Herrian Bizenta MOgelek landu ditu bereziki. Esoporen algiak euskarara itzultzen zituen lehen emakumea izan zen.
Komunikazio egoera
Erbia eta dortokaren igorlea ez dakigu zein den, baina Bizenta Mogelek Esoporen alegiaen itzulpen bat da. Testu honen hartzailea irakurtzen duten pertsona guztiak dira eta testuak eman nahi duen mezua da; nahiz eta zu bestea baino mantsoagoa edo motelagoa izan inoiz ez emateko amorerik eta beti aurrera jarraitzeko.
Testua euskaraz dago idatzita eta kanal idatziz dago transmitituta. Alegien helburua beti irakastea da eta alegia bat irakurtzen duzun bakoitzeko zerbait gehiago ikasten duzu.
Gaia
Lasterketa bat egiten dute. Lasterketan dortoka nahiz eta erbia baino mantsoagoa izan eta amore eman ez zuenez irabazi egin zuen.
Argumentua edo gertakizuna
Erbiak eta dortokak lasterketa bat egitea erabaki zuten. Lasterketa hasi zenean, erbiak izugarrizko abiadura hartu zuen, dortoka ordea motelago joan zen. Erbiak antzera begiratu zuen eta dortoka ez ikustean geratu egin zen atseden hartzera,bitartean dortokak geratu gabe erbia pasa zuen, erbiak lo hartu zuelako eta azkenean dortokak irabazi zuen lasterketa.
Kanpo egitura
Testua bost ahapalditan dago banatuta. Lehengo hiru ahapalditan laburragoak dira, azkenengo biak, berriz luzeagoak. Testu honek ez du ez neurririk eta ez errimarik ez delako poema bat.
Barne egitura
Testuaren sarrera lehengo ahapalditik hirugarren ahapaldiraino da. Hiru ahapaldi hauetan gertatzen dena da, erbiak dortokari lasterketa bat proposatzen dio eta dortokak baietz erantzuten dio.
Garapena laugarren ahapalditik bostgarren ahapaldiraino (...aurreratu zuen.). Zati honetan gertatzen da, lasterketa egiten hasi direla eta erbiak oso aurrean zegoenez, geratu egin zen atseden hartzera eta lo hartu zuen, bitartean dortokak geratu gabe aurrera jarraitu zuen.
Amaieran bostgarren ahapalditik erdialdetik (Halako batean…). Kontatzen duena da, erbia esnatu zenerako eta berriro korrika hasi zenerako dortoka jadanik helmugari iritsia zegoen eta erbiak azkenean galdu egin zuen.
Testu honen egitura mota kronologikoa da, lehendabizi hasiera kontatzen duelako, ondoren erdigunea eta azkenik amaiera. Hasieran lasterketa egiten dute, erdigunean lasterketa hasten da, erbia geratu eta lo hartzen du. Amaieran dortokak irabazten du lasterketa.
Narrazio testuaren elementua
Narrazio honen ekintza da, lasterketa bat adosten dutela, lasterketan erbia deskantsatzera geratzen da eta lo hartzen du eta azkenik erbiak irabazi beharrean dortokak irabazten du.
Denbora kronologikoa da (hasiera, erdigunea eta amaiera). Toki objektiboa da
Narratzailea 3. pertsonakoa da. Orojakilea da objektiboa, lekukoa lekukoa kanpoz kokatzen duelako historia.
Testuan agertzen diren elkarrizketak estilo zuzena du eta pertsonaiak sinpleak dira. “Erbiak oso azkarra delako eta dortoka, berriz, motelagoa”. Protagonista nagusiak erbia eta dortoka dira. Alegian ez da antagonistarik agertzen, hau da, pertsonai gaiztorik.
Testuan agertzen diren baliabide literariok
ASINDETONA ( Erbia ziur.. irabazi zuela)
KONPARAZIOA ( Erbia oso… motelagoa.)
EPOPEIA ( Erbiaren eta dortokaren… urruti zuen eta.)
POSOPRGRAFIA ( Dortoka astiro… gabe zihoan)
Komunikazio egoera
Erbia eta dortokaren igorlea ez dakigu zein den, baina Bizenta Mogelek Esoporen alegiaen itzulpen bat da. Testu honen hartzailea irakurtzen duten pertsona guztiak dira eta testuak eman nahi duen mezua da; nahiz eta zu bestea baino mantsoagoa edo motelagoa izan inoiz ez emateko amorerik eta beti aurrera jarraitzeko.
Testua euskaraz dago idatzita eta kanal idatziz dago transmitituta. Alegien helburua beti irakastea da eta alegia bat irakurtzen duzun bakoitzeko zerbait gehiago ikasten duzu.
Gaia
Lasterketa bat egiten dute. Lasterketan dortoka nahiz eta erbia baino mantsoagoa izan eta amore eman ez zuenez irabazi egin zuen.
Argumentua edo gertakizuna
Erbiak eta dortokak lasterketa bat egitea erabaki zuten. Lasterketa hasi zenean, erbiak izugarrizko abiadura hartu zuen, dortoka ordea motelago joan zen. Erbiak antzera begiratu zuen eta dortoka ez ikustean geratu egin zen atseden hartzera,bitartean dortokak geratu gabe erbia pasa zuen, erbiak lo hartu zuelako eta azkenean dortokak irabazi zuen lasterketa.
Kanpo egitura
Testua bost ahapalditan dago banatuta. Lehengo hiru ahapalditan laburragoak dira, azkenengo biak, berriz luzeagoak. Testu honek ez du ez neurririk eta ez errimarik ez delako poema bat.
Barne egitura
Testuaren sarrera lehengo ahapalditik hirugarren ahapaldiraino da. Hiru ahapaldi hauetan gertatzen dena da, erbiak dortokari lasterketa bat proposatzen dio eta dortokak baietz erantzuten dio.
Garapena laugarren ahapalditik bostgarren ahapaldiraino (...aurreratu zuen.). Zati honetan gertatzen da, lasterketa egiten hasi direla eta erbiak oso aurrean zegoenez, geratu egin zen atseden hartzera eta lo hartu zuen, bitartean dortokak geratu gabe aurrera jarraitu zuen.
Amaieran bostgarren ahapalditik erdialdetik (Halako batean…). Kontatzen duena da, erbia esnatu zenerako eta berriro korrika hasi zenerako dortoka jadanik helmugari iritsia zegoen eta erbiak azkenean galdu egin zuen.
Testu honen egitura mota kronologikoa da, lehendabizi hasiera kontatzen duelako, ondoren erdigunea eta azkenik amaiera. Hasieran lasterketa egiten dute, erdigunean lasterketa hasten da, erbia geratu eta lo hartzen du. Amaieran dortokak irabazten du lasterketa.
Narrazio testuaren elementua
Narrazio honen ekintza da, lasterketa bat adosten dutela, lasterketan erbia deskantsatzera geratzen da eta lo hartzen du eta azkenik erbiak irabazi beharrean dortokak irabazten du.
Denbora kronologikoa da (hasiera, erdigunea eta amaiera). Toki objektiboa da
Narratzailea 3. pertsonakoa da. Orojakilea da objektiboa, lekukoa lekukoa kanpoz kokatzen duelako historia.
Testuan agertzen diren elkarrizketak estilo zuzena du eta pertsonaiak sinpleak dira. “Erbiak oso azkarra delako eta dortoka, berriz, motelagoa”. Protagonista nagusiak erbia eta dortoka dira. Alegian ez da antagonistarik agertzen, hau da, pertsonai gaiztorik.
Testuan agertzen diren baliabide literariok
ASINDETONA ( Erbia ziur.. irabazi zuela)
KONPARAZIOA ( Erbia oso… motelagoa.)
EPOPEIA ( Erbiaren eta dortokaren… urruti zuen eta.)
POSOPRGRAFIA ( Dortoka astiro… gabe zihoan)
NIRE AITAREN ETXEA
KOMUNIKAZIO EGOERA
Poema honetan idazlea Gabriel Aresti da. Bilbon jaio zen 1933ko urriaren 14an eta 1975eko ekainaren 5ean hil zen. Euskal idazle eta poeta izan zen, XX.mendean euskal literaturaren berritzaileetako bat. Poema hau gaur egun entzuten edo irakurtzen dutenei zuzenduta dao, baina garai hartan Euskal Herriaren aurka zihoan edonorentzat. Transmititzen duen mezUa da, Euskal Herrian defendituko duela nahi duela edozein modura. Euskara batuan dago idatzita poema eta paperez edo bideo bidez iritsi da guganaino. Transmititzen duen asmoa da Euskal Herria oso ondo defenditu behar dela.
Poemaren gaia da, bere aitaren etxea gogor defendituko duela edonola. Gertakizuna da, Euskal Herriaren alde gogor borrokatuko duela,edozer egiteko gai da edozein modura (besorik gabe,sorbaldarik gabe…)
EGITURA
Kanpo-egiturari dagokionez, poema hau 4 ahapalditan dago banatuta eta guztira 36 bertso-lerro ditu. Errima batzuetan bakarrik dute ez denek eta neurri finkorik ez dute.
Barne-egiturari dagokionez, sarrera lehengo ahapaldia da eta poemaren tesia, sarrerako garapen nagusia, poetaren asmoa eta jokabidea erakusten digu. Garapena bigarren ahapalditik hirugarrengora eta ahapaldi horietan erakusten digu, bidegabekeria guztien kontra Euskal Herria defendituko duela, galera materralei eta lapurretei eusteko asmoa dauka eta heriotzarainoko eskubidea defendatzen du, denak daukagulako eskubidea horraino iristeko. Amaieran laugarren ahapaldia da eta esaten du bera hil ondoren, bere arima, bere askazia galduko dela baina bera aitaren etxea (Euskal Herria) oraindik iraun egingo duela.
ELEMENTUAK
Poemak aitaren etxea defendituko duela esaten du behin eta berriro. Etorkizunean dago idatzita (hiltzen denean zutik iraungo duela). Poema honek (Euskal Herria ) nire aitaren etxean artzen du tokia. Narratzailea lehengo pertsonan dago idazlea delako narratzailea ( nire aitaren etxea defendituko dut). Protagonistak; kasu honetan idazleak momentu bakoitzean pentsatzen duena adierazten du eta poema honetan ere badaude antagonistak; esaterako, erasotzaileak eta Euskal Herriko justiziaren kontra dauden pertsona guztiak.
BALIABIDE LITERARIOAK
Poema honetan idazlea Gabriel Aresti da. Bilbon jaio zen 1933ko urriaren 14an eta 1975eko ekainaren 5ean hil zen. Euskal idazle eta poeta izan zen, XX.mendean euskal literaturaren berritzaileetako bat. Poema hau gaur egun entzuten edo irakurtzen dutenei zuzenduta dao, baina garai hartan Euskal Herriaren aurka zihoan edonorentzat. Transmititzen duen mezUa da, Euskal Herrian defendituko duela nahi duela edozein modura. Euskara batuan dago idatzita poema eta paperez edo bideo bidez iritsi da guganaino. Transmititzen duen asmoa da Euskal Herria oso ondo defenditu behar dela.
Poemaren gaia da, bere aitaren etxea gogor defendituko duela edonola. Gertakizuna da, Euskal Herriaren alde gogor borrokatuko duela,edozer egiteko gai da edozein modura (besorik gabe,sorbaldarik gabe…)
EGITURA
Kanpo-egiturari dagokionez, poema hau 4 ahapalditan dago banatuta eta guztira 36 bertso-lerro ditu. Errima batzuetan bakarrik dute ez denek eta neurri finkorik ez dute.
Barne-egiturari dagokionez, sarrera lehengo ahapaldia da eta poemaren tesia, sarrerako garapen nagusia, poetaren asmoa eta jokabidea erakusten digu. Garapena bigarren ahapalditik hirugarrengora eta ahapaldi horietan erakusten digu, bidegabekeria guztien kontra Euskal Herria defendituko duela, galera materralei eta lapurretei eusteko asmoa dauka eta heriotzarainoko eskubidea defendatzen du, denak daukagulako eskubidea horraino iristeko. Amaieran laugarren ahapaldia da eta esaten du bera hil ondoren, bere arima, bere askazia galduko dela baina bera aitaren etxea (Euskal Herria) oraindik iraun egingo duela.
ELEMENTUAK
Poemak aitaren etxea defendituko duela esaten du behin eta berriro. Etorkizunean dago idatzita (hiltzen denean zutik iraungo duela). Poema honek (Euskal Herria ) nire aitaren etxean artzen du tokia. Narratzailea lehengo pertsonan dago idazlea delako narratzailea ( nire aitaren etxea defendituko dut). Protagonistak; kasu honetan idazleak momentu bakoitzean pentsatzen duena adierazten du eta poema honetan ere badaude antagonistak; esaterako, erasotzaileak eta Euskal Herriko justiziaren kontra dauden pertsona guztiak.
BALIABIDE LITERARIOAK
- ERREPIKA → Bertso-lerro bat behin eta berriz errepikatzea da. (nire aitaren etxea defendituko dut)
- PARALELISMOA → Hitz batzuk soilik errepikatzea da. ( Otsoen kontra, sikatuaren kontra, lukurreriaren kontra, justiziaren kontra)
ARGUDIO TESTUA
Ikasturte honetan zehar hiru liburu irakurri ditugu: “110.Streeteko Geltokia”, “Zorion Perfektua” eta “ Ispilu Gainean Lotan”. Orain hiru liburu hauen laburpena egingo dut eta gero hiru liburuen konparazioa.
110.STREETEKO GELTOKIA
Istorio honetan bi istorio desberdin kontatzen ditu, bata maitasunezkoa eta bestea misteriozkoa, baina biak lotuta daude.
Istorioa azten da Joseba protagonista, bere ugazabak droga trafikatzailea izatea nahi duela eta Joseba ez da usten. Gero metroan kartel bat ikusten du eta bertan esaldi bat dago idatzita eta berak jarraitu egiten du. Hurrengo egunean, Josebak kartela begiratu zuen eta norbaitek berak idatzitako jarraipena idatzi zuen, orduan pertsona hori aurkitzen hasi zen. Aurkitu zuenean Angie izena zuela esan zion neskak eta maitemindu egin ziren. nobelaren bukaeran azkenean Joseba hil egiten dute harrapatu egiten dutelako droga trafikatzen.
ZORION PERFEKTUA
Liburu honetan 16 urteko neska batek protagonista, droga trafikatzaile baten atentatua ikusten du piano eskolan, hiltzailea ETAko bat izan zen, baina protagonista hori ikustean harria bezala geratu zen, ezin dela mugitu eta ertzaintza etorri eta joateko esaten dion arte hor geratu zen. Etxera iritsi zenean gurasoak izugarrizko bronka bota zioten etxera berandu iristeagatik eta baita ere uste zuten bortxatu egin ziotela bere alabari. Neskak ikusi zuen dena kontatu zuenean, gurasoek ahazteko esaten zioten baina hurrengo egunean egunkarian agertu zen. Aita argazkilariarengan joan zen segituan kentzeko esaten baina ez zuen lortu, argazkiak puntu sentsazionalista zuelako.
Protagonistak historia hau 14 urte beranduago kontatzen zuen. “Boneau Perfait” piezak eman dio izena nobelari,zeren Zorion Perfektua ez dago, haurrek agian pentsatzen dute baietz baina hazi bazain laster konturatzen gar ez dela egia, eta liburuan pieza hori ondo jotzean jada gainditu duela adierazten du.
ISPILU GAINEAN LOTAN
Liburuaren hasieran osaba hil egiten da eta amonak esaten dio bere etxera joateko paper batzuen bila, amonaren etxean paperaz aparte eskutitza batzuk aurkitzen ditu bere aitonarengatik bidaliak zirenak. Eskutitza hiriek Kubatik zetozen. Orduan Diego Kubara joan zen bere aitonaren bila. Kuban dagoen bitartean Taniataz maitemintzen da eta bere senideak ere ezagutzen ditu. Azkenik aitona aurkitu zuen eta gauza askotaz hitz egin zuten, amona Noeliaren omenez egin zuen eskultura plaza batean eta eskolari Noelia izen jartzen dio.
Historia honetan lau istorio desberdin kontatzen dituzte:
Hiru nobela hauen antzekotasuna da hiruretan trama eta hilketaren bat gertatzen dela. Guztietan maitasun istorio bat kontatzen dela gutxienez eta nobela guztiek porrot bat dutela: lehenengoan protagonista hiltzen dela, bigarrengoan porrota apurtzen dutela eta hirugarrengoan bat punta batean dagoela eta bestea bestean dagoela. Garaia hiru nobeletan antzekoa da eta lekua: lehenengoa New York, Ghettoak, bigarrena Euskal Herriko herri batean eta azkena Katalunia eta Kuban.
Bukatzeko niri gehien gustatu zaidan nobela “Ispilu Gainean Lotan” da, asko gustatu zaizkidalako misteriozko eta maitasunezko liburuak. Liburu honek gainera beti intrigarekin usten dizu, gertatuko dena jakin gabe eta niri hori asko gustatzen zait. Liburu hau nire adineko edo gazteagoak diren nerabeei gomendatuko nieke oso errez irakurtzen delako nahiz eta orri asko izan eta polita delako.
110.STREETEKO GELTOKIA
Istorio honetan bi istorio desberdin kontatzen ditu, bata maitasunezkoa eta bestea misteriozkoa, baina biak lotuta daude.
Istorioa azten da Joseba protagonista, bere ugazabak droga trafikatzailea izatea nahi duela eta Joseba ez da usten. Gero metroan kartel bat ikusten du eta bertan esaldi bat dago idatzita eta berak jarraitu egiten du. Hurrengo egunean, Josebak kartela begiratu zuen eta norbaitek berak idatzitako jarraipena idatzi zuen, orduan pertsona hori aurkitzen hasi zen. Aurkitu zuenean Angie izena zuela esan zion neskak eta maitemindu egin ziren. nobelaren bukaeran azkenean Joseba hil egiten dute harrapatu egiten dutelako droga trafikatzen.
ZORION PERFEKTUA
Liburu honetan 16 urteko neska batek protagonista, droga trafikatzaile baten atentatua ikusten du piano eskolan, hiltzailea ETAko bat izan zen, baina protagonista hori ikustean harria bezala geratu zen, ezin dela mugitu eta ertzaintza etorri eta joateko esaten dion arte hor geratu zen. Etxera iritsi zenean gurasoak izugarrizko bronka bota zioten etxera berandu iristeagatik eta baita ere uste zuten bortxatu egin ziotela bere alabari. Neskak ikusi zuen dena kontatu zuenean, gurasoek ahazteko esaten zioten baina hurrengo egunean egunkarian agertu zen. Aita argazkilariarengan joan zen segituan kentzeko esaten baina ez zuen lortu, argazkiak puntu sentsazionalista zuelako.
Protagonistak historia hau 14 urte beranduago kontatzen zuen. “Boneau Perfait” piezak eman dio izena nobelari,zeren Zorion Perfektua ez dago, haurrek agian pentsatzen dute baietz baina hazi bazain laster konturatzen gar ez dela egia, eta liburuan pieza hori ondo jotzean jada gainditu duela adierazten du.
ISPILU GAINEAN LOTAN
Liburuaren hasieran osaba hil egiten da eta amonak esaten dio bere etxera joateko paper batzuen bila, amonaren etxean paperaz aparte eskutitza batzuk aurkitzen ditu bere aitonarengatik bidaliak zirenak. Eskutitza hiriek Kubatik zetozen. Orduan Diego Kubara joan zen bere aitonaren bila. Kuban dagoen bitartean Taniataz maitemintzen da eta bere senideak ere ezagutzen ditu. Azkenik aitona aurkitu zuen eta gauza askotaz hitz egin zuten, amona Noeliaren omenez egin zuen eskultura plaza batean eta eskolari Noelia izen jartzen dio.
Historia honetan lau istorio desberdin kontatzen dituzte:
- Osaba hiltzean deskubritzen du aitonak Kubara alde egin behar izan zuela.
- Valera Kapitaina hiltzen dutela eta Kubara joaten dela.
- Frankismoa eta Kubako iraultza.
- Kuban maitasuna sortzen dela: Diego eta Tania bizi dutena alde batetik eta aitona eta amonarena bestetik.
Hiru nobela hauen antzekotasuna da hiruretan trama eta hilketaren bat gertatzen dela. Guztietan maitasun istorio bat kontatzen dela gutxienez eta nobela guztiek porrot bat dutela: lehenengoan protagonista hiltzen dela, bigarrengoan porrota apurtzen dutela eta hirugarrengoan bat punta batean dagoela eta bestea bestean dagoela. Garaia hiru nobeletan antzekoa da eta lekua: lehenengoa New York, Ghettoak, bigarrena Euskal Herriko herri batean eta azkena Katalunia eta Kuban.
Bukatzeko niri gehien gustatu zaidan nobela “Ispilu Gainean Lotan” da, asko gustatu zaizkidalako misteriozko eta maitasunezko liburuak. Liburu honek gainera beti intrigarekin usten dizu, gertatuko dena jakin gabe eta niri hori asko gustatzen zait. Liburu hau nire adineko edo gazteagoak diren nerabeei gomendatuko nieke oso errez irakurtzen delako nahiz eta orri asko izan eta polita delako.